'Ik zie HSP bijna als voorwaarde om hoogbegaafd te kunnen zijn'
De relatie tussen hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit wordt al een tijd vermoed. De Amerikaanse psychologe Linda Silverman maakt zelfs geen onderscheid tussen beide begrippen. Rianne van de Ven is expert op het gebied van hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit. Vanuit deze hoedanigheid is zij ook voorzitter van het instituut hoogbegaafdheid volwassenen (IHBV). Zij heeft daarnaast ook een succesvolle coachpraktijk voor hoogbegaafde en hoogsensitieve volwassenen. Tevens is zij als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Vrije universiteit van Brussel waar zij, samen met HSP expert Elke van Hoof, doceert aan HSP professionals. Dat hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit vaak hand in hand gaan is voor velen inmiddels bekende kost. Zo’n 2 tot 3 % van de bevolking is hoogbegaafd. Uit eerder onderzoek weten we dat veel hoogbegaafden ook hoogsensitief zijn. Is een HSP dan ook vaker hoogbegaafd en hoe komt dat dan, wat zijn de verschillen? Kortom, een hoop vragen die mij al een tijdje intrigeren. De hoogste tijd om op onderzoek uit te gaan en Rianne een bezoekje te brengen.
Ik las in eerdere interviews dat jij vrij laat hebt ontdekt dat je hoogbegaafd bent?
Dat was bij mij op het werk en ging ongedwongen en heel speels. Ik was 33 en ook helemaal niet vastgelopen. Via een collega, die wel was vastgelopen en zich aan het verdiepen was in hoogbegaafdheid, kreeg ik een IQ test onder mijn neus geschoven. Onder het mom van ‘jij bent toch altijd gek op puzzeltjes?’. Dat bleek uiteindelijk de Mensa thuistest te zijn. Op basis van mijn resultaten op die test kon ik uiteindelijk lid worden van hun vereniging (the high IQ society, red.). Met de kennis van nu zeg ik, was dat niet gebeurd, dan was ik twee jaar later vastgelopen met werk en zelfbeeld. Dat heb ik dus gelukkig hiermee kunnen voorkomen. Die ontdekking was wereldschokkend voor mijn zelfbeeld. Ik ontdekte dat er bar weinig bekend is bij hoogbegaafdheid bij volwassenen. Dit in tegenstelling tot hoogbegaafdheid bij kinderen. Dit heeft een duidelijke plaats voornamelijk binnen het onderwijsdomein. Het inzicht dat ik ook hoogsensitief ben kwam pas veel later. Ik bleef liever weg van die kwetsbare kant in mij. In de literatuur las ik nooit iets over het onderwerp wat mij aansprak. Het is eigenlijk pas sinds Elke van Hoof op mijn pad kwam dat ik een manier vond om er mee om te gaan. Dit door hoe zij naar hoogsensitiviteit kijkt, het beschrijft en aanpakt. Namelijk vanuit een wetenschappelijke invalshoek. Dit was blijkbaar voor mij de juiste ingang en toen kon ik er ineens wel wat mee. Toen ging het ineens snel, met mijn eigen verwerking hiervan maar ook zeker in mijn eigen praktijk. Dus eigenlijk pas sinds zo’n 5 jaar heb ik me op dit thema gestort.
'Te Amerikaans'
Het boek van Elain Aron dat vond ik niets. Heel erg Amerikaans geschreven, veel te veel tekst nodig en niet tot de kern doordringen. Ik, als extraverte hoogsensitieve, hoogbegaafde, herkende me niet in het beeld dat werd neergezet van de langzame introverte hsp. Omdat ik ook binnen de wereld van de extraverte hsp tot de minderheid behoor, heb ik ook daar nog wel een behoorlijke zoektocht in gehad. Welke beschrijving past bij mij en waar herken ik mij in?
Voor hoogsensitiviteit zijn er neurobiologische factoren in beeld die mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van hoogsensitiviteit. Zijn deze ook geïdentificeerd bij het ontstaan van hoogbegaafdheid?
Daar is men mee bezig, er is een vermoeden dat bijvoorbeeld het gen voor intelligentie is gelegen op het X-chromosoom. Wat een gedeelte van de erfelijkheid verklaart. Jongetjes zouden het volgens deze theorie alleen van hun moeder kunnen krijgen. De onderbouwing is helaas nog niet heel sterk. Ik zelf zie HSP bijna als voorwaarde om hoogbegaafd te kunnen zijn. Volgens mij heb je dat genuanceerde, fijn afgestemde neurale netwerk nodig om veel informatie snel te verwerken. Er moet in die hoek nog zo veel gebeuren. Het is heel moeilijk om de noodzakelijke financiering voor het onderzoek los te peuteren. Het gaat immers maar om 2-3% van de bevolking. Ik heb het idee dat HSP veel meer wijdverbreid is binnen de samenleving dan hoogbegaafdheid. Alle vooroordelen en misvattingen illustreren dit probleem wat mij betreft. Vanuit mijn ervaring hebben ze beide te maken met het gevoel deel uit te maken van de minderheid, het gevoel er niet bij te horen. Door het onderwijsdomein wordt hoogbegaafdheid wel op de kaart gezet. Maar ik zou zo graag willen dat het domein van de psychologie zich meer met dit onderwerp gaat bezighouden. In plaats van dat het onderwerp zo blijft kleven aan kinderen en onderwijs. De hoogsensitiviteit wereld is, zeker de laatste jaren, enorm terrein aan het winnen. Daar kijken wij als hoogbegaafden jaloers en met bewondering naar. Ik ben bijvoorbeeld op zoek gegaan naar BN’ers die publiekelijk durfden uit te komen voor hun hoogbegaafdheid. We hebben er helaas maar een gevonden, Dolores Leeuwin, presentatrice van het jeugdjournaal en winnares van de nationale IQ test (2013, red.). Ik denk dat dit komt omdat de meesten BN’ers die voldoen aan de kenmerken van hoogbegaafdheid hun succes en intelligentie attribueren aan hele andere eigenschappen of gebeurtenissen. Er is niemand die zegt, duh, ik heb gewoon een goed stel hersens. In het psychologie magazine van een tijdje terug stonden ineens 6 bekende Nederlanders op de cover die er vooruit kwamen hoogsensitief te zijn. Dat is natuurlijk geweldig en zou ik voor hoogbegaafde BNers ook graag zien. Ik kan ze namelijk zo aanwijzen……
Denk je dat iets te maken kan hebben met onze van oorsprong Calvinistische cultuur? Dus van vooral niet boven het maaiveld uitkomen en van doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg?
Precies, er klinkt iets van arrogantie in door en denk je soms dat je beter bent? Dat komt denk ik ook deels door het woord, HOOGbegaafd……
Laat ik de hamvraag maar stellen, wat is hoogbegaafdheid nu eigenlijk?
Wij, IHBV, zien hoogbegaafdheid als een set van kenmerken waar mensen zich in meer of mindere mate in kunnen herkennen. Een hoge intelligentie maakt hier zeker deel van uit maar is het niet alleen. Het is meer dan alleen een hoog IQ. Welke andere kenmerken daar bij horen verschilt per wetenschappelijke theorie. In NL werken we heel erg met het ‘DELPHI’ model voor hoogbegaafdheid. Dit model beschrijft leeftijdsonafhankelijk een aantal kenmerken die wijzen op hoogbegaafdheid. In woorden: ‘Een snelle en slimme denker die complexe zaken aan kan, een autonoom, nieuwsgierig, gedreven van aard, sensitief en emotioneel mens. Intens levend en hij/zij schept plezier in creëren’. Ik zeg altijd als mensen het woord hoogbegaafd niet willen gebruiken kun je prima uit de voeten met de beschrijving: ‘Creatief, snel, intens en complex’. Die laatste 4 woorden vatten het voor mij goed samen.
Als ik dit zo hoor, dan denk ik dat veel HSP zich hierin herkennen?
Dat zou heel goed kunnen, behalve het aspect hoog intelligent denken vermoed ik. Ik denk dat enkel het IQ stuk het verschil maakt. Uit het onderzoek van Elke van Hoof komt ook naar voren dat 87% van de hoogbegaafden ook hoogsensitief zijn. Recent hebben wij (IHBV, red.), in samenwerking met de Erasmus universiteit, bij door ons vastgestelde hoogbegaafden een percentage van 77% gevonden die hoogsensitief scoren op de vragenlijst van Aron. Ik heb hier een tijdje terug ook over gesproken met Aron, in het kader van mijn opleiding tot HSP professional bij Elke van Hoof. Ik vertelde Aron dat zij relatie met hoogbegaafdheid niet zag omdat zij dit bekeek door de koker van HSP. Dit zijn dus 1 op de 5 mensen. Als je hiernaar kijkt vanuit het nauwe buisje hoogbegaafdheid, kijk je dus naar maar 2-3% van de mensen. Dan is zo’n 80% van de mensen HSP. Al zouden alle hoogbegaafden hoogsensitief zijn dan is 80% van de HSP dat niet. Vanuit mijn wereld is hoogsensitiviteit dus een heel groot thema. Ik zie dus ook cliënten die hier komen vanuit hun hoogbegaafdheid en uiteindelijk blijken te worstelen met hun hoogsensitiviteit, andersom zie ik het ook. Hoe het precies zit weten we helaas nog niet helemaal. Dat er veel overlap is duidelijk, maar ik zie ook wel duidelijk verschillen. Dus op het aspect snelheid en complexiteit, dus echt het koude IQ stukje, dat maakt het onderscheid….
Uit onderzoek van Pluess (2015) blijkt dat het prestatievermogen van HSPers erg afhankelijk is van hun sociale omgeving. Speelt deze omgevingsgevoeligheid ook bij hoogbegaafden?
Inderdaad, om te kunnen floreren moeten hoogbegaafden ook een omgeving hebben die hun voedt en ondersteunt. Zij nemen immers dat stukje hoogsensitiviteit mee en hebben er dus ook net zo veel last van. Daarnaast zijn er ook gewoon veel HSPers die last hebben van bijvoorbeeld een negatieve omgeving en een IQ van 100 hebben. Het intrinsiek gemotiveerd moeten zijn, het gedrevene zien we volgens mij bij zowel hoogbegaafden als HSP terug. In het intelligente, zeg maar het breinvermogen, daar zit wat mij betreft echt een verschil. Ook in het meelopen met de groep is er volgens mij een verschil. Een hoogbegaafd iemand zal zich niet zo snel wat aantrekken van de groep waar een HSPer juist erg gevoelig is voor groepsdruk en kan gaan ‘pleasen’. Wellicht is de autonomie bij HSP minder sterk in vergelijking tot bij de hoogbegaafde….
'Verwerkingsproblematiek'
Terug naar de relatie tussen hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid, waar Elke van Hoof het waarnemen en verwerken, en reageren (responsiviteit) als tweepoot beschouwt denk ik dat we deze als driepoot moeten beschouwen. Dus het waarnemen, verwerken en vervolgens reageren. Als we van de tweedeling een driedeling maken kunnen we een hoop psychosociale problemen, zoals autisme, sensorische integratie etc. beter benoemen, vermoed ik. Dit zit namelijk allemaal in de verwerkingsproblematiek. Als je dit trekt naar de eigenschap van hoogbegaafdheid, die zit ook met name in de snelheid van het verwerken van informatie. Dit gaat veel verder dan bij de HSP waar het zogenaamde ‘pause and check’ principe vertragend werkt bij de verwerking. Ook in de zogenaamde responsiviteit herkennen veel hoogbegaafden zich niet in vergelijking tot HSPers. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat juist die snellere informatieverwerking van hoogbegaafden voorkomt dat deze snel overprikkeld raken. Juist het aspect van overprikkeling wordt niet altijd herkend door hoogbegaafden. Dit is helaas allemaal nog op aannames gebaseerd vanuit mijn ervaring als coach en de vele gesprekken die ik met verschillende mensen heb gevoerd. Onderzoek moet dit allemaal nog bevestigen.
Volgens Aron en Van Hoof is diepgaande verwerking de kerneigenschap die HSP definieert. Het vervolgens verwerken volgens het principe van ‘pause and check’ ontbreekt als ik jou goed begrijp bij hoogbegaafden?
Niet helemaal, ook het ‘pause and check’ principe gaat veel sneller bij hoogbegaafden. Snelheid van denken is een onderdeel van intelligentie. Ik denk dat heel veel hoogbegaafden en HSPers die geen hoog IQ hebben tot dezelfde conclusies kunnen komen met wat betreft ze hebben waargenomen. Alleen zal die hoogbegaafde dat proces veel sneller hebben doorlopen. Waardoor een hoogbegaafde in de sociale context eerder kan reageren dan een HSP. Daarom zou ik heel graag in dat verwerkingsstukje, dus niet alleen de diepte, ook de component snelheid willen meenemen. Pas dan kunnen we beide eigenschappen goed onderscheiden. In het uiteindelijke resultaat van de verwerking zie ik bij HSP dezelfde diepgang als bij hoogbegaafden.
'One of the Guys'
In mijn praktijk is het denk ik 50/50 qua mannen en vrouwen dat hier komt. Het relatief hoge percentage mannen heeft volgens mij te maken met de drempel die mannen ervaren om hulp te zoeken. Ze kloppen dan niet aan voor hulp op basis van hun kwetsbare kant maar op basis van een hoge intelligentie. Bij mij kunnen ze uiteindelijk wel gevoelig zijn, maar dit komt dan op de tweede plaats. De emotionele kant vinden wij in de westerse wereld nou eenmaal vrouwelijk. De koude analytische, ratio kant vinden wij traditioneel mannelijk. Heel veel hoogbegaafde mannen die bij mij komen hebben veel vrouwelijke energie. Heel veel hoogbegaafde vrouwen kennen ten opzichte van andere vrouwen juist veel mannelijke energie. Zijn dus analytischer, goed in problemen oplossen. Hierdoor worstelen zij met gendergenoten en niet met IQ genoten. Als je bijvoorbeeld naar mij en mijn echtgenoot kijkt, wij verdelen die mannelijke en vrouwelijke eigenschappen in een relatie op een iets andere manier dan het gemiddelde stel……Kortom, door een man aan te spreken op zijn IQ stuk weten mannen me net zo makkelijk te vinden als vrouwen. Vanuit mijn werkervaring in de ICT weet ik dat mannen vaak makkelijk op mij af komen, ik ben eerder ‘one of the guys’. Zo ben ik trouwens ook opgevoed. Waarom denk je dat ik zo’n haat liefde verhouding met hoogsensitiviteit heb? Ik ben het maar mocht het nooit zijn. Mijn moeder zei letterlijk tegen mij; ‘je bent een gezonde Hollandse boerenmeid’, zo van niet lullen maar poetsen. ‘Nou dat doet wel wat met je hoor…’
Waar kun jij je nog enorm over opwinden als het gaat om hoogbegaafdheid of hoogsensitiviteit?
Twee dingen, de afwezigheid van inclusie in onze maatschappij. Alles moet een label hebben. Alles moet aan de norm voldoen. Maatschappelijk kan ik daar heel erg slecht tegen. Ouders van hoogbegaafde kinderen die moeten vechten om passend onderwijs voor hun kind te krijgen. Eerst moet dat label op het voorhoofd worden geplakt om het kind in zijn behoeften te voorzien. Pas als je als ouder kan bewijzen dat je kind een IQ heeft van 130, dan pas kun je naar een plus klas. Onderwijs kijkt helemaal niet meer naar het kind maar naar de diagnostiek. Met hoogsensitiviteit gaat het volgens mij dezelfde kant uit. Er schuilt een gevaar in dat er een ‘fixed mindset’ ontstaat, waardoor iemand kan zeggen dat ie iets niet kan omdat ie nou eenmaal hoogsensitief is…We moeten dus veel meer terug naar de onderliggende behoefte in plaats van het labelen van het gedrag. Zodat mensen wordt geleerd zichzelf te reguleren. We zijn nu juist een hulpeloosheid aan het creëren. Ik noem het ook wel het ontbreken van persoonlijk leiderschap op deze wereld, we creëren hiermee slachtoffers en Calimero’s. Ik wil het leed niet bagatelliseren maar als je er eenmaal van bewust bent dan kun je er iets mee. In dat proces zie ik mensen nog wel eens blijven hangen. Dat is wat mij stoort aan de populatie zelf…
Een mooi bruggetje naar het toenemend aantal coaches en deskundigen op het gebied van hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid, daar vind jij wat van?
Wat je ziet in de maatschappij, als het gevolg van onze labelbehoefte, is dat heel veel mensen vanuit hun betrokkenheid bij het onderwerp zich als deskundige manifesteren. Ja ik ben ook ervaringsdeskundige op het gebied van hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit maar heb ook een goede coachopleiding en doe aan intervisie en opleiding. Ik moet mijzelf blijven ontwikkelen om goed voor mijzelf en mijn cliënten te kunnen zorgen. Hierin zie ik nog wel eens wat mis gaan. Het grapje dat in onze beroepsgroep rondgaat is dat iedere moeder die twee hoogbegaafde kinderen heeft opgevoed, denkt dat ze vervolgens scholen kan gaan adviseren over passend onderwijs. Daarom is er nu ook een keurmerk opgericht om de kwaliteit te toetsen en uniformeren. Je kunt hierdoor als professional hoogbegaafdheid een portfolio aanleveren bij een speciale commissie die vervolgens beoordeelt of je voldoet aan de kwaliteitscriteria. Vervolgens mag je bij goedkeuring het keurmerk voeren. Dit om de cliënt beter te faciliteren in de zoektocht naar de juiste deskundige. Deze ziet nu vaak door de bomen het bos niet meer. Het is logisch dat er nu wildgroei is en dat de markt zich aan het reguleren is, dat is inherent aan de groei van de behoefte.